فدرالیسم و ایران !
رستم شجاعی مقدم*
️فدرالیسم به معنی پیمان اتحاد میان تعدادی واحد سیاسی برای تشکیل یک واحد بزرگ‌تر، با هدف هم افزایی اقتدار و یکپارچگی در پیگیری اهداف جمعی مشترک بوده و اصطلاحی است که متناظر به شیوه اداره ممالک وسیع به کار می‌رود.
مبنای تقسیم قدرت در فدرالیسم به شکلی است که واحدهای سیاسی متحد هر کدام امکانات، منابع، تفاوت‌ها و اصالت‌های خاص خود را حفظ و اداره می‌کنند و دولت فدرال که متشکل از نمایندگان همه واحد‌ها است مسئول و متصدی تنظیم روابط بین‌الملل ، سیاست خارجی، دفاع و حفظ وحدت رویه در حقوق اساسی است.
️بر این اساس فدرالیسم بر حفظ تفاوت واحدهای سیاسی عضو فدرال و همزمان اهمیت علائق مشترک استوار است، در این معنا اگر در قلمرو واحدهای سیاسی فاصله یا تفاوتی از لحاظ جغرافیایی، تمدن، فرهنگ، زبان ، نژاد و…. وجود نداشته باشد سیستم فدرالیسم کاربرد و فلسفه‌ای ندارد.
️نظام فدرالی هم چنین پیشنیازی از دمکراسی و تکثرپذیری را اقتضا می‌کند که هم نظام اجتماعی و هم نظام سیاسی باید تفاوت‌ها را نه تنها تاب بیاورد بلکه آنها را ارج نهد و حفظ آنها را فرصت و موجب ترقی بداند.
️ آشکار است که نظام فدرالی در کشور ما (ایران) نه تنها دارای سابقه اجرایی است بلکه دورانی از شکوفایی تمدن و فرهنگ را در کارنامه خود دارد (دوران هخامنشی ، پادشاهی بر شاهان ممالک).
️اما فدرالیسم برای امروز ایران را باید از چند نظرگاه متفاوت نگریست:
۱- نگاه جامعه، جامعه ایرانی مایل به حفظ و تعالی فرهنگها، زبان، هنر، لباس و آداب و رسوم خاص اقوام خویش است و به این اصالت‌های خود به عنوان سرمایه‌های ارزشمند می‌نگرد و در مواردی تا حد تعصب نیز پیشرفته است. از این جهت فدرالیسم از حمایت نسبی افکار عمومی برخوردار است.
۲- نگاه ساختار سیاسی، ساختار حکومت در فدرالیسم ایران تهدیدهایی زیر را مشاهده می‌کند:
۱) واگرایی قومی و فرهنگی از مرکز
۲) امکان مداخله منفی همسایگان
۳) عدم توازن جمعیتی- منابع مانند انرژی و آب – اقلیم و برتری جویی
۴) نگاه ایدئولوژی محور حاکمیت که تقویت سایر گرایشها به ویژه ملی‌گرایی را تهدید می‌شناسد.
فدرالیسم و فرصتها:
۱- حراست از میراث فرهنگی و تاریخی اقوام ، تقویت گردشگری ،صنایع محلی و توریست
۲-تمرکز بیشتر بر استعدادها و ظرفیت‌های بومی
۳- عدالت در توزیع منابع و درآمدها، کم شدن فاصله مرکز و‌پیرامون
۴- تقسیم واقعی‌تر قدرت که می‌تواند تقویت قدرت ملی را به دنبال داشته باشد
۵- تقویت رقابت سالم ،تعلق فرهنگی و احساس مسوولیت
۶- تقویت نشاط و پویایی اجتماعی
️موانع و چالش‌ها:
۱- ساختار حکومتی متمرکز، فردگرا، تک حزبی و ضد تکثر
۲- نبود ساختار مدنی پویا (نبود تحزب)
۳- خرد‌ستیزی ساختار سیاسی که خود مانع پذیرش مقتضیات عقلانی فدرالیسم می‌شود
۴- نبود مجلس ملی یا ضعف قدرت مجلس
۵- وجود ریشه‌ای واگرایی اجتماعی
۶- فاصله عمیق مرکز و پیرامون
۷- بی‌سوادی یا کم سوادی جمعی به ویژه نسبت به حقوق سیاسی
۸- احتمال جدی مداخله منفی کشورهای همسایه
نتیجه:
فدرالیسم در ایران با موانع بزرگی در ساختار سیاسی حاکم و همچنین چالشهایی در اجتماع ایران روبرو است، با این همه از لحاظ تاریخی ، فرهنگی و تمدنی ریشه‌هایی دارد.
️به نظر می‌رسد فرهنگ ، اقتصاد و هنر اقوام ایرانی نیازمند ساختاری فدرالی است ، اما در حوزه‌های دیگر فدرالیسم برای ایران نیازمند ایجاد مقدمات و تحولاتی به عنوان پیش‌نیاز اجرایی است.
*تحلیلگر سیاسی
